 |
Ảnh minh họa: Thế Phiệt |
Những năm gần đây, đời sống đồng bào dân tộc thiểu số vùng Tây Nguyên đã có những bước phát triển đáng kể, kinh tế thị trường bắt đầu len lỏi vào từng buôn làng và đẩy xa dần nền kinh tế tự cung tự cấp. Do đó, những chủ trương cũng dần đi vào đời sống của dân làng, phát huy mạnh mẽ, thế nhưng với sự tồn tại của thiết chế làng xã, ứng xử của con người chủ yếu dựa vào kho tàng kinh nghiệm của cộng đồng thì già làng vẫn giữ vai trò vô cùng quan trọng. Già làng thường là người lớn tuổi trong làng song tuổi tác không phải là yếu tố quyết định, mà điều quan trọng nhất là uy tín và tầm hiểu biết. Họ có uy tín bởi vì họ có tài đức, là kho kinh nghiệm vô cùng quý báu trong việc ứng xử với thiên nhiên và con người. Về mặt tâm linh, già làng chính là sứ giả của Giàng (trời), để chuyển tải những ý đồ của bậc thần linh xuống dân làng. Không chỉ về mặt đối nội, mà già làng còn là nhân vật quyền lực, đại diện cho quyền lợi và danh dự của toàn thể buôn làng trong giao lưu, đối ngoại với địa phương khác. Ở mỗi ngôi làng người dân tộc thiểu số đều có trưởng làng, do dân bầu ra hoặc do cha truyền con nối, chịu trách nhiệm điều hành mọi công việc chung của làng. Thế nhưng, trưởng làng vẫn phải tôn trọng già làng, lĩnh hội ý kiến của già làng trong điều hành sản xuất, chiến đấu, tôn giáo dựa trên sự nhất trí của toàn thể dân làng. Người Pháp dịch “Hội đồng già làng” là “Conseil des sages”, Hội đồng của các bậc đức cao vọng trọng, cả về tài năng, đạo đức, uy tín.
Trong bối cảnh hiện nay, thông tin là sức mạnh của xã hội, nắm được thông tin là nắm được tầm ảnh hưởng đến tư duy, lối sống, cách hành xử của mọi cá nhân. Nhiều vùng đồng bào dân tộc thiểu số có kênh truyền thông cả bằng tiếng phổ thông và tiếng dân tộc thiểu số (báo in, phát thanh, truyền hình) đội tuyên truyền thông tin lưu động, truyền thông qua “kênh” của trưởng bản, già làng,… Hình thức thông tin trực tiếp đến đồng bào dân tộc thiểu số là hết sức cần thiết thông qua vai trò của già làng trong những cuộc họp dân, lễ hội. Với tài năng và uy tín của mình già làng sẽ truyền đạt thông tin về mọi mặt đời sống xã hội, đến từng người dân trong bản. Già làng ủng hộ thì mọi việc đều diễn ra trôi chảy, tuyên truyền mọi mọi chủ trương, chính sách của Nhà nước, thông tin đối ngoại sẽ dễ dàng đi vào đời sống nhân dân. Chúng ta phải nhìn nhận thực tế rằng, vùng đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên tỷ lệ mù chữ còn cao, cuộc sống thường kém ổn định với tập quán du canh du cư, lương thực chủ yếu phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên. Sản xuất chậm phát triển, mang nặng tính tự cung, tự cấp, độc canh là phổ biến, do đó sản phẩm làm ra không nhiều, sức tiêu thụ thấp. Tập quán này không thể thay đổi một sớm một chiều mà phải có thời gian và sự kết hợp giữa dân làng với chính quyền.
Ưu thế của kênh truyền thông qua già làng rất rõ ràng: thông tin đa dạng, trực quan, sinh động, thu hút sự chú ý từ dân làng, tác động nhanh chóng đến nhận thức và suy nghĩ của họ. Thông tin liên quan đến kinh tế, đến cái ăn, cái mặc, về tác hại của việc du canh, du cư, phá rừng làm nương rẫy,...được cụ thể hoá qua những hoạt động thiết thực, các buổi nói chuyện thân mật, gần gũi sẽ dần đi vào lòng người dân. Thông tin từ phía già làng vừa có tính loan báo, vừa có tính định hướng để bà con nhận ra lợi ích, học tập làm theo, tiếp nhận được mọi chính sách liên quan đến mình.Thông qua các cuộc nói chuyện thường xuyên ở nhà rông, già làng sẽ nói rõ cho dân làng biết bọn phản động dùng các chiêu thức gì để lừa bịp bà con vượt biên, và đời sống của những người vượt biên khổ sở ra sao...Từ đó, bà con dân bản tự ý thức được những việc làm đúng sai, hoạt động trái pháp luật nguy hiểm như thế nào, ảnh hưởng đến đời sống của chính mình ra sao. Nhưng dư luận xã hội, định hướng hành động muốn hình thành nhanh, có áp lực mạnh đòi hỏi phải được sự ủng hộ của các gia làng. Già làng ủng hộ việc tuyên truyền chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước thì sẽ tạo dư luận quan trọng, có lúc mang tính quyết định đối với việc tiếp nhận và làm theo các chủ trương, chính sách của Nhà nước. Dư luận của làng bản được tạo dựng sẽ cổ vũ khích lệ những ai chấp hành pháp luật, đồng thời cũng gây áp lực ngăn ngừa, răn đe với những ai vi phạm. Kênh truyền thông qua già làng được phát triển ở hầu hết mọi buôn làng dân tộc thiểu số Tây Nguyên, là loại hình thức thông tin đơn giản, ít tốn kém, dễ thực hiện.
Truyền thông phải là một quá trình, có điểm bắt đầu, có điểm kết thúc, có những phương pháp trung gian, và cần thời gian để tiến hành và kiểm định nội dung thông tin. Do vậy, làm thế nào để nâng cao chất lượng truyền thông qua các vị già làng, điều đó khiến chúng ta phải quan tâm, hết sức lưu ý. Vấn đề này trước hết cần tổ chức phổ biến kiến thức pháp luật, kiến thức, kinh nghiệm về sản xuất, phát triển kinh tế, xây dựng cuộc sống văn minh, để các già làng vận động dân làng mình thực hiện có hiệu quả. Các cấp chính quyền ghi nhận và tuyên dương công lao của già làng trong công tác phát triển cộng đồng, tạo động lực để các giàng làng hoạt động mạnh mẽ, thể hiện hơn nữa vai trò của mình đối với dân làng.
Với uy tín và kiến thức uyên thâm của mình, những vị già làng thực sự là kênh truyền thông thiết thực, hiệu quả, củng cố niềm tin của người dân, là tấm gương để các con cháu noi theo, góp sức xây dựng kinh tế đi lên, cuộc sống ấm no, hạnh phúc trên chính mảnh đất cha ông mình./.
Hà Oanh