Trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, nhân dân tỉnh Kon Tum đã chiến đấu kiên cường, dũng cảm, đóng góp sức người, sức của cho kháng chiến thắng lợi. Với tinh thần đó, quân và dân Kon Tum dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh đã thể hiện ý chí kiên cường, tinh thần bền bỉ trong suốt cuộc đấu tranh chống Mỹ- ngụy, làm nên những thắng lợi vẻ vang, mà đỉnh cao là cuộc tiến công nổi dậy giải phóng hoàn toàn tỉnh Kon Tum năm 1975.

Đến đầu năm 1975, cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của quân và dân ta đã bước sang hồi kết. Những thắng lợi trong cuộc đấu tranh chống chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” đã làm thay đổi cục diện chiến trường ngày càng có lợi cho ta. Với Kế hoạch giải phóng miền Nam trong 2 năm 1975 – 1976 của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương và Kế hoạch thực hiện Chiến dịch Tây Nguyên của Bộ Tư lệnh Mặt trận Tây Nguyên, tỉnh Kon Tum được giao nhiệm vụ cùng tỉnh Gia Lai thực hiện “nghi binh chiến” – thu hút sự quan tâm, phán đoán của kẻ thù hướng vào chiến trường Bắc Tây Nguyên, đồng thời Tỉnh uỷ Kon Tum cũng chủ trương giải phóng thị xã và toàn tỉnh khi thời cơ đến.

Thực hiện nhiệm vụ đó, Đảng bộ, quân và dân tỉnh Kon Tum với nỗ lực cao nhất, với tinh thần “một ngày bằng 20 năm”, ra sức chuẩn bị mọi mặt phối hợp cùng lực lượng trên địa bàn, vừa tiếp tục tấn công địch để giữ thế chiến lược, vừa tích cực góp sức cùng mặt trận Tây Nguyên giành lấy thắng lợi quyết định, chuẩn bị tư thế sẵn sàng đón thời cơ, giải phóng hoàn toàn quê hương.

Cùng với các tỉnh trong khu vực, Kon Tum đã thành lập Ban Chỉ đạo tác chiến để phối hợp với bộ đội chủ lực; đồng thời, các đoàn, các đội công tác đều được chấn chỉnh, tập huấn về chính trị, quân sự. Dưới sự chỉ đạo của Tỉnh ủy, Tỉnh đội đã huy động dân công ở các vùng căn cứ, vùng giải phóng tích cực làm đường hướng vào thị xã và phao tin “ta chuẩn bị tấn công vào thị xã Kon Tum và Plei Ku” nhằm làm cho địch sở hở ở Buôn Ma Thuột - hướng tấn công trọng điểm của Chiến dịch. Mặt khác, các lực lượng vũ trang địa phương trong tỉnh đã phối hợp với các đơn vị chủ lực thường xuyên tập kích vào một số đồn địch, thu hút hoàn toàn sự chú ý của chúng lên hướng Bắc Tây Nguyên.

Đến tháng 3/1975, địch nhận định và tin chắc rằng ta sẽ mở cuộc tấn công vào hướng Bắc Tây Nguyên từ Kon Tum xuống Gia Lai, nên đã tập trung lực lượng đối phó về hướng này. Trung tuần tháng 02/1975, trong khi Sư đoàn 10 và 320A của Mặt trận Tây Nguyên bí mật di chuyển vào Nam Tây Nguyên, thì ở Kon Tum ta vẫn phát đi nhiều bức điện, báo cáo giả, làm cho địch tin rằng lực lượng này của ta vẫn nằm im vị trí cũ. Ở Kon Tum, ta vẫn giữ thế bao vây và ép sát thị xã, liên tục tổ chức các trận tập kích vào các trận địa căn cứ vòng ngoài. Từ đó, địch đinh ninh chắc chắn ta sẽ tấn công vào thị xã Kon Tum và Plêi Ku.

Ngày 04/3/1975, chiến dịch Tây Nguyên mở màn. Cùng thời gian tấn công địch khắp mặt trận Tây Nguyên, tại tỉnh Kon Tum, Lực lượng vũ trang tỉnh phối hợp với Sư đoàn 968 và các đơn vị chủ lực Mặt trận B3 liên tục hoạt động nghi binh, thu hút địch; chia cắt, cô lập và tiêu diệt địch tại chỗ. Hướng Nam Tây Nguyên, ta lần lượt đánh chiếm Thuần Mẫn, Đức Lập… tạo điều kiện thuận lợi cho các cánh quân giải phóng hoàn toàn thị xã Buôn Ma Thuột (ngày 10/3/1975). Buôn Ma Thuột thất thủ, ngày 15/3/1975 địch ở Kon Tum bắt đầu rút chạy.

Trưa ngày 16/3/1975, các lực lượng của tỉnh từ các hướng đã áp sát vào thị xã Kon Tum, tiếp quản một số vùng phụ cận; cũng trong ngày 16/3/1975 ta đánh chiếm quận lỵ Đăk Tô lưu vong (đóng tại đèo Sao Mai) vây ép địch ở phía Bắc và phía Đông. Đêm ngày 16/3/1975, tất cả các lực lượng vũ trang và chính trị trong tỉnh, cùng với các mũi đột kích của chủ lực đột nhập chiếm lĩnh và làm chủ các khu vực quân sự và chính trị trọng yếu, tiêu diệt tất cả các ổ đề kháng cuối cùng của địch, nhanh chóng chiếm toàn bộ thị xã Kon Tum. Cờ giải phóng tung bay trên khắp bầu trời thị xã. Cuộc tấn công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975 của quân và dân tỉnh Kon Tum có ý nghĩa vô cùng quan trọng, đã đập tan sào huyệt cuối cùng của Mỹ-ngụy ở Kon Tum, giải phóng hoàn toàn tỉnh Kon Tum, đem lại hòa bình, độc lập, tự do, hạnh phúc cho Nhân dân các dân tộc tỉnh nhà.

Cuộc tổng tiến công và nổi dậy giải phóng toàn tỉnh Kon Tum mùa Xuân năm 1975 thể hiện tinh thần quyết chiến, quyết thắng của Đảng bộ, quân và nhân dân các dân tộc trong tỉnh; góp phần cùng với cả nước làm nên chiến thắng lịch sử mùa Xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc, tô đậm thêm trang sử vàng của dân tộc Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh.

Mùa Xuân năm 1975 là mùa Xuân lịch sử, khép lại những chiến công hiển hách cũng như những bài học kinh nghiệm quý báu của Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc tỉnh Kon Tum trong suốt chặng đường đấu tranh chống kẻ thù xâm lược. Nó đã trở thành hành trang vô giá Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc tỉnh nhà bước tiếp trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Với ý nghĩa lịch sử to lớn đó, ngày 17/3/2006, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Kon Tum ra Thông báo số 59-TB/TU, thống nhất chọn ngày 16/3/1975, thời điểm lực lượng ta tấn công, đánh chiếm và làm chủ thị xã để làm ngày kỷ niệm Ngày giải phóng tỉnh Kon Tum.

Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đã giúp toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đúc kết những bài học kinh nghiệm quý báu, đó là: Kiên định quyết tâm, quyết đánh, quyết thắng đế quốc Mỹ xâm lược; Đường lối kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đúng đắn, sáng tạo, độc lập, tự chủ; Nghệ thuật tiến hành chiến tranh nhân dân sáng tạo; Tổ chức lực lượng cả nước đánh giặc; Căn cứ địa cách mạng, hậu phương kháng chiến vững chắc; Đoàn kết, liên minh với nhân dân Lào, nhân dân Campuchia; Đoàn kết quốc tế, phát huy sức mạnh của thời đại; Bồi dưỡng và phát huy nhân tố con người.

Kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng tỉnh Kon Tum là dịp chúng ta ôn lại những trang sử hào hùng của dân tộc, nhìn lại chặng đường phấn đấu xây dựng và phát triển của tỉnh; đồng thời nhận thức sâu sắc hơn giá trị, những bài học kinh nghiệm được tổng kết từ trong thực tiễn đấu tranh của dân tộc để tiếp thêm sức mạnh, ý chí quyết tâm trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, biến những thành tựu vẻ vang trong quá khứ thành động lực để hoàn thành sứ mệnh lịch sử trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình, phát triển phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, thịnh vượng của dân tộc Việt Nam.

Minh Huệ