 |
| Nghệ nhân A Thăk đàn, hát dân ca |
Ông ngồi trong vườn cà phê mới qua mùa thu hái, ánh mắt trìu mến của bọn trẻ chăm chú dõi theo từng động tác nhẹ nhàng lướt trên cần đàn; tiếng Ting ning réo rắt; lời khúc dân ca bay bổng, diệu vợi. Ông là nghệ nhân A Thăk ở làng Pa Cheng, xã Đăk Long, huyện Đăk Hà. Bài dân ca mang tên “Gọi em dưới mái nhà rông”, một trong những bài dân ca đặc sắc của đồng bào Ba Na - Rơ Ngao sống bên bờ sông Pô Kô. Hãy nghe tiếng lòng của chàng trai gửi người con gái anh thương: “ Này em yêu ơi! Người đã xa rồi/ Còn nhớ ngày xưa, lời hát ân tình/ Hãy quay về đây, đừng để anh chờ / Người đang mong đợi/ Nhớ hoa Yăng ke, nhớ hoài đêm xoang, lời nói dịu dàng...
Theo nghệ nhân A Thăk, cũng như cồng chiêng, múa xoang, chế tác và biểu diễn nhạc cụ dân tộc, làm nghề thủ công truyền thống..., từ xa xưa, các dân tộc thiểu số Bắc Tây Nguyên đều tự sáng tác, thể hiện những khúc dân ca, mang đậm bản sắc dân tộc. Dân ca được cất lên trong quá trình lao động sản xuất, sinh hoạt, đời sống hàng ngày của đồng bào tại chỗ. Giai điệu vui tươi, rộn ràng hay ngọt ngào, sâu lắng... kết hợp với lời ca giản dị, mộc mạc, chân tình như lời ăn tiếng nói hàng ngày của bà con; song cũng đã được chắt lọc cho hòa quyện với từng thang âm, nốt nhạc.
Khúc dân ca hay là bài hát dân gian hòa quyện giữa lời ca và ý nhạc. Người Ba Na, Gia Rai, Xê Đăng, Giẻ Triêng... đều có “ vốn” dân ca. Có thể kể đến những khúc dân ca phổ biến của đồng bào các dân tộc thiểu số Bắc Tây Nguyên như “Ru em”, “ Lời hẹn ước”, “ Rủ nhau đi xúc cá”, “ Rủ nhau đi hái rau rừng”, “ lên rẫy”... Tuy vậy, dân ca của các dân tộc cũng có sự giao thoa giữa các làn điệu, giữa dân tộc này với dân tộc khác. Cùng một làn điệu dân ca và từ một lời bài hát “gốc”, có thể đặt lời, cải biên thành những tiếng ca khác nhau. Chính đặc điểm này, mà dân ca, trải qua thời gian, vẫn mang nét tươi mới, thể hiện sự sáng tạo trong bảo tồn nét đẹp văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số địa phương.
Dân ca không chỉ được hát một mình (hát đơn), mà còn được hát đôi, thể hiện qua hát giao duyên, hát đối đáp. “Gặp nhau bên bờ suối” là bài dân ca rất hay của đồng bào Xê Đăng - XơTeng xã Đăk Xao, huyện Tu Mơ Rông. Tại Liên hoan Đàn, hát dân ca và trình diễn trang phục truyền thống của các dân tộc tỉnh Kon Tum năm 2017, bài dân ca được nghệ nhân A Nuân và Y Xơ ở làng Đăk Năng Lớn 3 thể hiện, đã để lại ấn tượng đẹp. Lời hát mộc mạc mà ý nhị: "Anh gặp em bên bờ suối. Anh muốn tỏ tình cùng em được không?/- Em cũng muốn lắm chứ, nhưng em sợ bố em không cho, mẹ em không thích./- Em đừng lo! Bố em sẽ thích, mẹ em sẽ cho / - Nếu như thế, em cũng muốn theo anh lắm. Em sẽ theo anh về nhà trọn đời...
Biểu diễn tại Liên hoan Đàn, hát dân ca và trình diễn trang phục truyền thống
của các dân tộc tỉnh Kon Tum năm 2017
Theo nghệ nhân Y Tin ở làng ĐăkWang, xã Sa Loong, huyện Ngọc Hồi: Khởi nguồn, dân ca được hát “ xuông”, song nhờ chế tác, sử dụng các nhạc cụ dân tộc và nhất là gắn với tổ chức các lễ hội dân gian; những khúc dân ca được kết hợp với nhạc cụ, được thể hiện trên nền nhạc dân tộc. Nền nhạc không chỉ từ cồng chiêng, mà còn rất phong phú với đàn T’rưng, Klôngpút, Tingning, sáo, khèn... Bài dân ca được đệm bằng một nhạc cụ đã hay, được đệm bằng dàn hòa tấu các nhạc cụ càng trở nên sinh động, có sức hấp dẫn, lôi cuốn đặc biệt.
Cùng với cồng chiêng, xoang, sử thi,âm nhạc truyền thống..., dân ca đã góp phần làm nên vẻ đẹp văn hóa dân gian của đồng bào các dân tộc thiểu số của tỉnh Kon Tum. Trong các lễ hội, sự kiện văn hóa truyền thống, các tiết mục dân ca được giới thiệu trình diễn góp phần làm đa dạng, phong phú bản sắc văn hóa các dân tộc. Đặc biệt, để bảo tồn và phát triển loại hình văn hóa - văn nghệ đặc sắc này, những năm qua, tỉnh Kon Tum đã chủ trì và phối hợp tổ chức các liên hoan dân ca, liên hoan đàn, hát dân ca; liên hoan đàn, hát dân ca kết hợp trình diễn trang phục truyền thống của đồng bào các dân tộc trong tỉnh, tạo hiệu ứng tích cực trong cộng đồng cũng như xã hội.
Không chỉ để lại dấu ấn đậm nét bằng những khúc dân ca của đồng bào các dân tộc thiểu số tại chỗ, mảnh đất cực bắc Tây Nguyên còn là nơi giao hòa nét đẹp văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số anh em đến từ các tỉnh phía Bắc (Thái, Mường, Tày...). Bài dân ca “Em về làm dâu núi rừng” của đồng bào Thái mà chàng trai trẻ Lữ Văn Quảng ở thôn 1, xã Ia Dom, huyện Ia H’DRai yêu thích là một ví dụ. Dịch lời hát: “ Em lên rừng, em theo ngược con sông/ Lên miền mà em chưa hề quen/ Chỉ biết mỗi mình anh, còn chơi vơi, chơi vơi.../ Ôi bao điều lạ. Nhìn lên non, sương vờn bay; thăm núi rừng, xanh ngàn cây / Bao con sông con suối ca triền miên khúc nhạc núi reo như lời tình yêu...”
Trong xu hướng phát triển và hội nhập, dân ca của đồng bào các dân tộc thiểu số ở tỉnh Kon Tum vẫn tiếp tục được sưu tầm,gìn giữ và phát triển, góp phần làm phong phú thêm nét đẹp văn hóa truyền thống đa sắc màu./.
Bài, ảnh: Nghĩa Hà
