 |
| Nghệ nhân A Lễ tham gia Lễ hội đường phố của huyện Kon Plông |
Như đã ngấm men say trong từng nhịp chiêng, mỗi điệu xoang của lễ hội mừng năm mới, đón mọi người gần xa đến với đất đai bao la nhiều thác, suối Măng Đen; ông A Lễ nổi bật trong dàn cồng chiêng của đội nghệ nhân làng Kon Chênh bởi ánh mắt tinh anh, nụ cười rạng rỡ.
Sinh ra và lớn lên ở làng Kon Chênh, xã Măng cành, sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, A Lễ là chàng trai tuổi chưa đầy 20 bước ra từ vùng căn cứ kháng chiến Đông Trường Sơn của tỉnh Kon Tum. Với chút chữ nghĩa học được từ anh em cán bộ người Kinh bám dân bám đất vùng đồng bào dân tộc thiểu số, A Lễ hăng say công tác và từng bước trưởng thành.
Ông được tín nhiệm, lần lượt trải qua các cương vị công tác, từ Chánh Văn phòng UBND xã đến Chủ tịch Hội Nông dân, Phó Chủ tịch HĐND xã. Năm 2010, nghỉ hưu,về làng, ông A Lễ có nhiều thời gian chăm lo gìn giữ, phát triển vốn văn hóa truyền thống của dân tộc trong cộng đồng. Ông cũng được Đảng ủy, chính quyền địa phương và bà con tin cậy giao nhiệm vụ dẫn đầu đoàn nghệ nhân của xã tham gia các hoạt động văn hóa dân gian, kết nối du lịch do tỉnh, huyện tổ chức.
Ông A Lễ bảo, ông may mắn được sinh ra và lớn lên ở vùng quê giàu truyền thống Cách mạng và mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Ngày trước, cuộc sống còn khó khăn, thiếu thốn; song những người lứa tuổi các ông, 13-15 tuổi đã biết đánh cồng đánh chiêng. Độ thành thạo với nhạc cụ dân tộc, cứ thế, được nâng dần lên theo mùa lễ hội và sự chuyên chăm tập luyện. Không chỉ giỏi cồng chiêng,nghệ nhân A Lễ còn được biết đến với tài thổi Tà vẩu.
Anh A Réo - Nghệ nhân trẻ ở làng Kon Chênh, xã Măng Cành chia sẻ: Lớp trẻ bây giờ rất thích nhạc hiện đại. Nhạc sôi động càng hay. Song không vì thế mà quên cồng chiêng, quên nhạc cụ tre nứa của dân tộc. “Cồng chiêng mà không có Tà vẩu thì không hay đâu; nhưng trong làng, ít người biết làm, biết thổi Tà vẩu lắm. Già A Lễ thổi hay nhất, làm Tà vẩu tốt nhất.” - A Réo nói.
Phổ biến với cồng chiêng như các dân tộc thiểu số Tây Nguyên, song nét đặc sắc, sự độc đáo của đồng bào Mơ Nâm (Xê đăng) vùng Đông Trường Sơn là cồng chiêng được diễn tấu luôn có Tà vẩu đi cùng. Tà Vẩu (hay còn gọi là Kvo) được làm từ ống nứa già, nhỏ, dài khoảng 15cm. Hai đầu ống nứa rỗng, nhưng một đầu được bịt bằng sáp ong, chỉ để hở một khe rất nhỏ. Giữa thân Tà vẩu, cũng có 1 khe hình chữ nhật được đục ra; và bên trong, gắn vào thanh nứa mỏng. Đó là “lưỡi” Tà vẩu. Trong hai cách thổi Tà vẩu, cách thổi ngang là thổi vào đây, còn cách thổi dọc là thổi vào đầu ống nứa không bịt sáp ong. Cấu tạo đơn giản, song để làm ra nhạc cụ dân tộc độc đáo thuộc bộ khí hơi này, đòi hỏi người chế tác phải có khiếu thẩm âm và thực sự khéo léo, tỉ mỉ. Thổi Tà vẩu cũng cần giữ sức và khéo điều chỉnh làn hơi.
Theo nhịp cồng chiêng trong những lễ hội vui,Tà vẩu réo rắt, ngân vang, tạo thành dàn hòa âm lôi cuốn. Âm thanh lạ, đặc trưng, không giống nhạc cụ truyền thống nào, nên “Cồng chiêng mà không có Tà vẩu thì như ăn cơm mà thiếu muối, thiếu ớt...”- Nghệ nhân A Lễ cảm nhận.
Giỏi cồng chiêng, Tà vẩu, nên tiếp bước những nghệ nhân lão luyện đã già yếu và qua đời, nghệ nhân A Lễ đã tổ chức dạy cồng chiêng và thổi Tà vẩu cho lớp trẻ. “ Người Mơ Nâm mình yêu văn nghệ lắm, nhưng bây giờ trong làng chỉ còn ít người già giỏi cồng chiêng, thổi Tà vẩu thôi. Được già A Lễ tận tình chỉ dạy, lứa thanh niên tụi mình mới học hỏi được”- Nghệ nhân trẻ Y The ở làng Kon Chênh cho biết.
Tích cực đóng góp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong cộng đồng, năm 2018, nghệ nhân A Lễ xứng đáng là một trong số hai nghệ nhân cao niên ở làng Kon Chênh vinh dự được tỉnh Kon Tum đề nghị tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”./.
Bài, ảnh: Nghĩa Hà
