Nghệ nhân A Jưk với niềm đam mê đẽo tượng gỗ

 

Đã không ít lần được tham gia các sự kiện văn hóa từ cấp thành phố đến Trung ương, nhưng chuẩn bị đến với Liên hoan tạc tượng trong khuôn khổ  Liên hoan Văn hóa dân gian  Tây Nguyên gắn với  Tuần lễ Văn hóa- Du lịch tỉnh Kon Tum lần thứ 3 năm 2016, ông A Jưk vẫn không khỏi bồi hồi. Thay mặt cả làng, cả xã đi đẽo tượng, làm thế nào cho thật tốt, thật hay; gửi gắm vào đó nỗi niềm của mình và tình cảm của bà con Ja Rai ở vùng sâu vùng xa của thành phố. Đó là điều ông A Jưk trăn trở.

 

Sinh ra ở làng KLâu Klah, A Jưk lấy vợ, nên thành người làng KLâu Ngol Zố đã hơn 20 năm nay. Người Ja Rai ngày trước vất vả, cực nhọc lắm, nhưng lúc nào cũng  sống quây quần, đùm bọc nhau. Thời trẻ trai, A Jưk không chỉ giỏi cồng  chiêng, mà còn  biết làm đàn Ting ning và diễn tấu  nhiều bài dân ca  được mọi người rất thích. Riêng tạc tượng gỗ thì vẫn là điều  xa lạ, chưa khi nào A Jưk nghĩ tới.

 

Những năm 1995-1996, tuy tỉnh Kon Tum đã được chia tách nhưng cuộc sống  của đồng bào chưa hết khó khăn. Ngoài việc nương rẫy của gia đình, A Jưk còn phải đi làm thuê ở một số thôn, làng thuộc huyện ChưPah, tỉnh Gia Lai láng giềng. Thường qua lại khu vực nghĩa địa của làng Phung có nhiều tượng nhà mồ đã lâu năm, song còn rất đẹp, A Jưk tò mò tìm xem, để ý kỹ càng và nuôi ý định làm theo. Chọn  những cây gỗ non trong vườn đường kính chừng 20 cm cho mềm, dễ  gọt đẽo, A Jưk tự mày mò đẽo thử. Những lúc rảnh rỗi, có khi mỗi tháng vài lần, có lúc cả tuần  miệt mài…, sau  hơn một năm kiên trì, A Jưk mới thở phào vì đã có thể làm thành tượng gỗ. Tượng chàng trai, cô gái, người nam cầm rựa, người nữ địu con, đeo gùi, tắm suối… - Tượng gỗ phản ánh cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của  bà con …đều được A Jưk thành thạo chế tác. Để mỗi bức tượng  thực sự sinh động, người  cầm đục cầm dao không chỉ đẽo gọt cho thành hình hài, mà phải căn, chỉnh tỷ lệ các bộ phận cho phù hợp, đặc biệt là chú ý thể hiện chiều sâu nét mặt. Muốn vậy, người đẽo tượng phải để tâm, gửi hồn vào từng thớ gỗ.

 

Thời gian đó, tục bỏ mả xa xưa của đồng bào dân tộc thiểu số đang được vận động từ bỏ, tượng nhà mồ không còn được dùng trong sinh hoạt tín ngưỡng của đồng bào địa phương, nên tượng gỗ của A Jưk chủ yếu làm cho gia đình, người thân và theo “đặt hàng” của bà con  trong làng, và các thôn lân cận để trang trí nhà cửa. Tượng gỗ về người  thường được làm  từ thân cây gỗ có chiều cao từ 80-120 cm, đường kính  phổ biến 25-40cm. Cất công làm liên tục, mỗi bức tượng được gọt đẽo trong khoảng 1 tuần; Không liên tục, có khi mất cả tháng.

 

 

 

Làm quen với tượng gỗ từ  năm 1995 đến nay, ông A Jưk nhớ nhất bước ngoặt trong hành trình chế tác của mình. Đó là năm 2013, nhân kỷ niệm 100 năm thành lập tỉnh Kon Tum, ông được Thành phố Kon Tum chọn tham gia Tuần lễ Văn hóa – Du lịch tỉnh Kon Tum lần đầu tiên được tổ chức tại Khu du lịch sinh thái Măng Đen. Vai trò chính là “nhạc trưởng” của đội Nghệ nhân cồng chiêng, song A Jưk vẫn tham gia liên hoan tạc tượng gỗ dân gian với  tác phẩm “Ông già hút thuốc” được đánh giá khá cao cả về chuyên môn lẫn cảm xúc. Sau đó, ông liên tục được chọn  vào đoàn nghệ nhân người dân tộc thiểu số của thành phố Kon Tum và của tỉnh tham gia  các sự kiện văn hóa được tổ chức tại tỉnh Gia Lai, Thủ đô Hà Nội, Tp Hồ Chí Minh… ở nội dung tạc tượng gỗ. Năm 2015, ông đạt giải nhì Liên hoan tạc tượng gỗ dân gian  của tỉnh Kon Tum tháng 4/2015, kỷ niệm 40 năm giải phóng Niềm Nam, thống nhất đất nước.

 

Tham gia tạc tượng gỗ dân gian trong khuôn khổ Liên hoan Văn hóa dân gian Tây Nguyên gắn với Tuần lễ Văn hóa - Du lịch tỉnh Kon Tum lần thứ 3 năm 2016 vào ngày 18/3/2016, nghệ nhân làng KLâu Ngol Zố đã chọn tác phẩm về đề tài gia đình, chủ đề “đi rẫy”, với hai bức tượng: Người đàn ông đeo gùi cầm rựa  và người đàn bà ôm con, mang gùi.

 

Khéo tay tạc tượng, A Jưk còn tự mày mò, sáng tạo thêm những con rối để dùng trong lễ hội cồng chiêng.Với “cái cốt” là tượng gỗ nhỏ, con rối được hình thành thêm từ các phụ liệu, làm phóng phú và sinh động thêm hoạt động văn hóa dân gian mang đậm bản sắc của đồng bào Ja Rai tỉnh Kon Tum.

 

55 tuổi đời, hơn 20 năm gắn bó với tượng gỗ, thời gian chưa phải là nhiều, nhưng cũng đủ để ông A Jưk chín mùi khả năng và sức sáng tạo. “Không chỉ cần chút năng khiếu, mà chuyên chăm, cần mẫn  mới chính là điều cần có ở người tạc tượng gỗ. Vội vàng, hấp tấp,cẩu thả không thể nào cho ra tác phẩm trọn vẹn.” - Ông A Jưk chia sẻ.

 

Dành nhiều tâm sức cho tượng gỗ, giờ đây, niềm vui và nguồn động viên lớn với người nghệ sĩ của làng thôn là trong hành trình không ít khó khăn để gìn giữ những nét đẹp  văn hóa  truyền thống độc đáo của lớp người đi trước, A Jưk không băn khoăn, đơn độc. Niềm đam mê lặng lẽ với từng thớ gỗ của ông đã được truyền sang những người thân yêu, gần gụi. Cậu con rể A Thoan  hiện giờ đã đi qua những bước chập chững như ông ngày nào, để đồng hành cùng cha trên con đường giữ gìn hình hồn tượng gỗ của người Ja Rai./.